Ojgyn z Pnioków
11-12-2009, 14:42
Wszyjskie wiycie, iże sam u nôs na Ślónsku zawdy ftoś machlowôł, chechlôł we tym naszym garcu i blank ci sie nôs niy pytôł eźli dómy zwól, eźli nóm to sie zdo, lebo niy. Nó ale, idzie tyż wytuplikować, co za kôżdym łoszklistwym styrcoł jakisik chop, jakisik diosecki łochyntol, kiery nôs Ślónzôków w zocy niy miôł, kierego te Ślónzôki festelnie szterowali, festelnie mu zawôdzali. Niy inakszij tyż bóło jakiesik dwadziyścia łoziym lôt tymu nazôd. Wtynczôs, kiej rozfechtowôłech, sam u nôs, trzeciô wojna. Ja, na isto joch ta trzeciô wojna rozkuloł, łozfechtowôł!
Jô wiym, iże kôżdy, fto chocia do hilfki deptôł rzyknie, co bóły ino dwie. Nó ale, jô Wóm sam gôdóm, choby naszymu Farorzowi ze „Józefki” we suchatelnicy, iże ta haja, ta côłko łostuda, ło kieryj sam kca łozprawiać, to niy bół żôdyn cufal, ino to sie przidarziło skuli ... fusisków. A podle raje bóło tak:
Nôjprzodzij to bół jedyn pieróński łoszkliwiec, kiery sie Otto von Bismarck mianowôł. Niyftorzi wiedzóm, a inkszym to jô gôdóm, co łón miôł ci szykowne fusisko pod kicholym, choby jakosik srogo i rubo keta z pancra. Co łón sam nóm Polôkóm, a jesce barzij Ślónzôkóm napochoł, niy trza gynał eklerować. Niyskorzij bóła piyrszô wojna światowô, po kieryj nôs tu – niy zarôzki, niy zarôzki – we Chorzowie, na Pniokach prziflancowali do Polski, chocia ... niyftorzy faflajóm, iże to bół tak by tak darymny futer, bo nasi ciyngiym pitali do Rajchu. Machlowôł przi tym taki jedyn istny, kierego Kómandantym mianowali. Miôł ci tyż srogie, chocia łoklapnióne, fusisko.
Jakiesik dwadzieścia lôt po tyj piyrszyj wojnie wypraskła drugô wojna światowô. Wlôz sam dó nôs tyn fusiaty Adolf ze szajtlikiym ze prawyj zajty, kierego wojôki łobalyli ta bajera sam u nôs na Ślónsku we Glywicach. Juzaś przi łostatku tyj drugij wojny, już we styczniu śtyrdziystego pióntego, prziflostrowôł nôs do Rusa drugi taki fusiasty Jółzel, ftory chocia ku tymu jesce wyrzynół łod nôs fusiastego Adika ze jejigo „Gott mit Uns”.
Terôzki już po maluśku miarkujecie, iże wszyjsko co niyszczysne sam u nôs bóło, to zawdy kole tego metlôł ftosik ze srogim, szumnym fónsym.
Nó, i na łostatek, tak jakosik trzidziyści pôra lôt tymu nazôd, jô sie tyż ucióngnół take szykowne fusisko. I tu ci mie cheba diosek podkusiół. Dyciech ani sie niy myrgnół, anich sie niy spodziôł, jakech juń bół żyniaty. Nó ale, kiej mi sie to już przidarzóło, toch zaczón medykować, iże ci już mi sie przecamć nic gorszygo trefić niy może. A dyć kaj tam. Tak jakosik we łoziymdziesióntym roku bez taki dupny płot we Gdańsku chibnół, fuknół jedyn kurdupel – dejcie pozór: tyż ze fusiskiym (a niy bół to jedyn ze tych cwilingrów, ftory tyż miôł fusisko) – i tak ci napocznół sie ci roztopiyrzać, iże wszyjsko sie we Polsce blank rozlajerowało. Takech sie jó tyż rozhajcowôł, iże wartko chciołech tyrać do golaca, coby mi łón te moje fusiska łodchlastnół.
Nó ale, moja Elza mie ucholkała, padała co niy ma cweku prask robić, bo przeca tyn nasz wielgi iglok Edek ze Sosnowca chnet tam ordnóng wyłónacy.
A toć. Wyłónacół! Tela, iże łostuda sie we côłkij dziedzinie zrobióła na côłki karpyntel, wszyjsko sie pobelóntało i porojmowało. Taki bajzel ci bół, iże już wszyjsko, króm łoctu i mosztrichu bóło na szkartki. Forsztelujecie sie, mogecie sie to wystawić? Bali i gorzôła, i cigaryty tyż na szkartki! Łostuda i skôranie boskie nikiej sto pierónów. Nic, ino jakosik nowô wojna sie z tego musiała wypiytnôścić.
Wiela tyż niy zetrwało, kiej moja starô polazła ci kiejsik, nôjprzodzij do Farorza, a zarôzki niyskorzij do manglowni, poklycióła ze sómsiôdkóma, przikarycyła sie do dóm i pado ku mie:
– Suchej Ojgyn. Tu niy ma szpasu, tu może przińść do haje, trzaby jakisik forant robić, jak to dôwnij nasze Mamulki robiyli. Skludzić do kómory roztomajte jôdło, cuker, mółka, hawerfloki i bele co.
Cuker, mółka, bółnkawa, a ło gorzôła to ci sie już żôdyn niy starô. Przeca na isto cowiek niy moge ło suchym pysku szczimać, choby niy wiym jako wija sie sam u nôs rychtowała. A dyć musza sóm tyn reszt przitargać.
I dejcie pozór! A jô móm durch te fusiska, ftore mi moja starô kôzała łostawić. Nó, tóż jak starô pedziała, zgłobiómy, sztaplujymy, co sie ino do, kajplujymy ci tam roztomajte szkartki i nazgóniómy wszyjskigo na ibrich. Zasik, kiej ino moja starô polazła ze kamratkóma na tôrg, jô wartko przikludziół do lałby we zegródku trzi drzewianne faski po kapuście, nafolowôłech pôłno jagódków, świyntojónków, łopadlorek, zdrzałe birny, śliwki uherki i co mi tam jesce we grace wlazło. Posułech to cukrym, nachabiónym łod świekry, prziklapnółech ci to wszyjsko deklym i musiôłech terôzki doczkać, aże sie to wszyjsko gynał, dobrze zageruje. Nikedy wlazowołech ze bracikiym do lałby i ździebko my tam zawdy upyndziyli ... tak ino na kostpróba.
Nó ale, we tym już łoziymdziesióntym piyrszym roku lato drap ci przetyrało,a na podzim tyż wczas napoczło śniygym suć, i zajm my sie pozdali, trza sie już bóło polekuśku do Godów rychtować.
My ze bracikiym i jesce jednym kamratym przikludziyli do lałby gryfny hajcóng i kieby co, koza, wiycie taki żeleźniôczek, a ku tymu ze śtyry kółlkastle wónglo, i jesce roztomajte rułki, glaski. Zgwoli cego to wszyjsko, niy byda wóm sam tak gynał eklerowôł. Tela moga rzyknóńć, iże kiej my ino mieli żdziebko frajnego czasu, to zarôzki my gzuli do tyj lałby, gibko hajcowali pod blachóm, do takij kany lôli tego zgerowanygo zaciyru, bindowali szlauch ... kokotek łod wody na côłki driker, stôwiali my to wszyjsko na fajerka i juń ... przeca miarkujecie, co ci bóło dalszij ?
I tak ci nóm to szykownie fyrtało, aże do tyj soboty dwanôstego grudnia. Musi, abo my za tela wysłepali, abo zaboczyli tyn łogyń zasuć hasiym, dosik iże tak wele dwanôstyj kiej ci niy dupnie choby ze kanóny, jak ci niy drzistnie nikiej bez wojna, jak niy prasknie choby ruskie bómby ze fligrów ściepowali. Porwôłech sie z tego śniku, wypolółech na dwór, a bracik ze kamratym, tyż choby miechym piźnióne, wydarli ze lałby, i wszyjskie my sie do kupy szczaśli w dźwiyrzach z wojôkóma i „zómowcóma”, kierzy wkarowali dó nôs z gywerami i rebulikóma w gracach. Jedyn śnich wrzesknół ci cosik na nôs – na zicher wóm niy moga pedzieć cy to bóło „hyndy hołch”, eźli „ruki w wiyrch” – i dôwej łobmacywać nôs bele kaj, nikiej te, co to wiycie, co to terôzki sóm ze kołami skuplowane, nó te ... pyndale.
A sam ci dalszij rzgmi, wali i szczylô. Te istne nic, ino chelmiska barzij wciskajóm na palice i sznupióm, kaj tyż my skludziyli te „materiały wybuchowe”? Ludzie, co to sie ci za rojmóng zrobiół ? Jôch taki stary, ach niy wiedziôł, iże akuratny bimber to jes sztof nikiej dynamit na grubie. Nó, gôdóm Wóm ... Sodóma i Gómora sam we łogródkach sam u nôs na Krziżowyj.
Niyskorzij wziynli nôs i wrajziyli do takij kibitki, i wywiyźli do lagru. Mogecie sie to forsztelować? Starô ze świekróm sie tropióm – niy, niy łó mie – ino elich jô ci côłkij lałby niy szpryngnół do luftu abo jesce co gorszygo. Dyciś jô nigdy przi wojôkach niy bół, kasarnia toch ino źdrzoł bez pot, a łóni ci mie richtik wziyni za jakigosik partizanta, diwersanta abo co.
Nale, tak po poruch dniach wypuściyli ci nôs, i kulwitómy sie ze mojim bracikiym po maluśku do chałpy. Nôjprzodzij – jak zawdy – do Pyjtrowego szynku na piwo. A naobkoło pôłno wojôków i szandarów. Ludziska brónczóm ło jakisik wojnie, na kôżdym krojcóngu pancer abo inkszo pieróna. Nó richtik akuratnô wojna. Jesce ku tymu – jak mi niyskorzij starô pedziała – taki jedyn jynerôł we ćmawych brylach klyciół cosik ło tym „stanie wojennym” i jakisik ci tam WRON-ach. Gôdóm Wóm, blank choby na filmie ło śtyruch pancyrnych abo ło Hansie Klosie.
Nó, i terôzki skapliście sie cheba, jakech ci ta trzeciô wojna napocznół, pra? A to wszyjsko ino bez te dioseckie fusiska, kiere bez tela lôt we Polsce zawdy do jakisik wije melały i łod kierych wszyjsko, co niyszczysne we naszyj dziedzinie, na isto sie zawdy napoczynô.
A jô, coby dziobła niy szterować i na łostuda mojij staryj, te moje ci szykowne fusiska żech zrazjyrowoł i szlus. Tym barzij, iże u nôs wtynczôs chnet co drugi chop cichtowôł take fónsy, choby tyn, co to „niy kciôł, ale musiôł”. Nó wiycie, a jô miarkuja. Króm tego sie jesce tako mółda zrobiyła, iże kôżdy śniym sie kciôł knipsnóńć, coby go wszyjskie we reszpekcie mieli. Dó mie tyż niyskorzij jesce przijnszli, co to jô to bezmać tyż bół „internowany”, taki „kómbatant” symie bół, ale skuli tego, coch te fusiska zgolół, już ci mie do tyj ferajny niy kcieli, i łod tego czasu do polityki blank ci sie niy wtykóm. Bo jak pedziôł ci kiejsik jedyn srogi angyjber: „polityka, to jes sztuka, taki kónsztik, jak łyknóńć żaba i sie blank na gymbie niy skrziwić i ku tymu niy udowić”. I to blank jedno cy sie mô fusisko, abo i blank niy!!!
Jô wiym, iże kôżdy, fto chocia do hilfki deptôł rzyknie, co bóły ino dwie. Nó ale, jô Wóm sam gôdóm, choby naszymu Farorzowi ze „Józefki” we suchatelnicy, iże ta haja, ta côłko łostuda, ło kieryj sam kca łozprawiać, to niy bół żôdyn cufal, ino to sie przidarziło skuli ... fusisków. A podle raje bóło tak:
Nôjprzodzij to bół jedyn pieróński łoszkliwiec, kiery sie Otto von Bismarck mianowôł. Niyftorzi wiedzóm, a inkszym to jô gôdóm, co łón miôł ci szykowne fusisko pod kicholym, choby jakosik srogo i rubo keta z pancra. Co łón sam nóm Polôkóm, a jesce barzij Ślónzôkóm napochoł, niy trza gynał eklerować. Niyskorzij bóła piyrszô wojna światowô, po kieryj nôs tu – niy zarôzki, niy zarôzki – we Chorzowie, na Pniokach prziflancowali do Polski, chocia ... niyftorzy faflajóm, iże to bół tak by tak darymny futer, bo nasi ciyngiym pitali do Rajchu. Machlowôł przi tym taki jedyn istny, kierego Kómandantym mianowali. Miôł ci tyż srogie, chocia łoklapnióne, fusisko.
Jakiesik dwadzieścia lôt po tyj piyrszyj wojnie wypraskła drugô wojna światowô. Wlôz sam dó nôs tyn fusiaty Adolf ze szajtlikiym ze prawyj zajty, kierego wojôki łobalyli ta bajera sam u nôs na Ślónsku we Glywicach. Juzaś przi łostatku tyj drugij wojny, już we styczniu śtyrdziystego pióntego, prziflostrowôł nôs do Rusa drugi taki fusiasty Jółzel, ftory chocia ku tymu jesce wyrzynół łod nôs fusiastego Adika ze jejigo „Gott mit Uns”.
Terôzki już po maluśku miarkujecie, iże wszyjsko co niyszczysne sam u nôs bóło, to zawdy kole tego metlôł ftosik ze srogim, szumnym fónsym.
Nó, i na łostatek, tak jakosik trzidziyści pôra lôt tymu nazôd, jô sie tyż ucióngnół take szykowne fusisko. I tu ci mie cheba diosek podkusiół. Dyciech ani sie niy myrgnół, anich sie niy spodziôł, jakech juń bół żyniaty. Nó ale, kiej mi sie to już przidarzóło, toch zaczón medykować, iże ci już mi sie przecamć nic gorszygo trefić niy może. A dyć kaj tam. Tak jakosik we łoziymdziesióntym roku bez taki dupny płot we Gdańsku chibnół, fuknół jedyn kurdupel – dejcie pozór: tyż ze fusiskiym (a niy bół to jedyn ze tych cwilingrów, ftory tyż miôł fusisko) – i tak ci napocznół sie ci roztopiyrzać, iże wszyjsko sie we Polsce blank rozlajerowało. Takech sie jó tyż rozhajcowôł, iże wartko chciołech tyrać do golaca, coby mi łón te moje fusiska łodchlastnół.
Nó ale, moja Elza mie ucholkała, padała co niy ma cweku prask robić, bo przeca tyn nasz wielgi iglok Edek ze Sosnowca chnet tam ordnóng wyłónacy.
A toć. Wyłónacół! Tela, iże łostuda sie we côłkij dziedzinie zrobióła na côłki karpyntel, wszyjsko sie pobelóntało i porojmowało. Taki bajzel ci bół, iże już wszyjsko, króm łoctu i mosztrichu bóło na szkartki. Forsztelujecie sie, mogecie sie to wystawić? Bali i gorzôła, i cigaryty tyż na szkartki! Łostuda i skôranie boskie nikiej sto pierónów. Nic, ino jakosik nowô wojna sie z tego musiała wypiytnôścić.
Wiela tyż niy zetrwało, kiej moja starô polazła ci kiejsik, nôjprzodzij do Farorza, a zarôzki niyskorzij do manglowni, poklycióła ze sómsiôdkóma, przikarycyła sie do dóm i pado ku mie:
– Suchej Ojgyn. Tu niy ma szpasu, tu może przińść do haje, trzaby jakisik forant robić, jak to dôwnij nasze Mamulki robiyli. Skludzić do kómory roztomajte jôdło, cuker, mółka, hawerfloki i bele co.
Cuker, mółka, bółnkawa, a ło gorzôła to ci sie już żôdyn niy starô. Przeca na isto cowiek niy moge ło suchym pysku szczimać, choby niy wiym jako wija sie sam u nôs rychtowała. A dyć musza sóm tyn reszt przitargać.
I dejcie pozór! A jô móm durch te fusiska, ftore mi moja starô kôzała łostawić. Nó, tóż jak starô pedziała, zgłobiómy, sztaplujymy, co sie ino do, kajplujymy ci tam roztomajte szkartki i nazgóniómy wszyjskigo na ibrich. Zasik, kiej ino moja starô polazła ze kamratkóma na tôrg, jô wartko przikludziół do lałby we zegródku trzi drzewianne faski po kapuście, nafolowôłech pôłno jagódków, świyntojónków, łopadlorek, zdrzałe birny, śliwki uherki i co mi tam jesce we grace wlazło. Posułech to cukrym, nachabiónym łod świekry, prziklapnółech ci to wszyjsko deklym i musiôłech terôzki doczkać, aże sie to wszyjsko gynał, dobrze zageruje. Nikedy wlazowołech ze bracikiym do lałby i ździebko my tam zawdy upyndziyli ... tak ino na kostpróba.
Nó ale, we tym już łoziymdziesióntym piyrszym roku lato drap ci przetyrało,a na podzim tyż wczas napoczło śniygym suć, i zajm my sie pozdali, trza sie już bóło polekuśku do Godów rychtować.
My ze bracikiym i jesce jednym kamratym przikludziyli do lałby gryfny hajcóng i kieby co, koza, wiycie taki żeleźniôczek, a ku tymu ze śtyry kółlkastle wónglo, i jesce roztomajte rułki, glaski. Zgwoli cego to wszyjsko, niy byda wóm sam tak gynał eklerowôł. Tela moga rzyknóńć, iże kiej my ino mieli żdziebko frajnego czasu, to zarôzki my gzuli do tyj lałby, gibko hajcowali pod blachóm, do takij kany lôli tego zgerowanygo zaciyru, bindowali szlauch ... kokotek łod wody na côłki driker, stôwiali my to wszyjsko na fajerka i juń ... przeca miarkujecie, co ci bóło dalszij ?
I tak ci nóm to szykownie fyrtało, aże do tyj soboty dwanôstego grudnia. Musi, abo my za tela wysłepali, abo zaboczyli tyn łogyń zasuć hasiym, dosik iże tak wele dwanôstyj kiej ci niy dupnie choby ze kanóny, jak ci niy drzistnie nikiej bez wojna, jak niy prasknie choby ruskie bómby ze fligrów ściepowali. Porwôłech sie z tego śniku, wypolółech na dwór, a bracik ze kamratym, tyż choby miechym piźnióne, wydarli ze lałby, i wszyjskie my sie do kupy szczaśli w dźwiyrzach z wojôkóma i „zómowcóma”, kierzy wkarowali dó nôs z gywerami i rebulikóma w gracach. Jedyn śnich wrzesknół ci cosik na nôs – na zicher wóm niy moga pedzieć cy to bóło „hyndy hołch”, eźli „ruki w wiyrch” – i dôwej łobmacywać nôs bele kaj, nikiej te, co to wiycie, co to terôzki sóm ze kołami skuplowane, nó te ... pyndale.
A sam ci dalszij rzgmi, wali i szczylô. Te istne nic, ino chelmiska barzij wciskajóm na palice i sznupióm, kaj tyż my skludziyli te „materiały wybuchowe”? Ludzie, co to sie ci za rojmóng zrobiół ? Jôch taki stary, ach niy wiedziôł, iże akuratny bimber to jes sztof nikiej dynamit na grubie. Nó, gôdóm Wóm ... Sodóma i Gómora sam we łogródkach sam u nôs na Krziżowyj.
Niyskorzij wziynli nôs i wrajziyli do takij kibitki, i wywiyźli do lagru. Mogecie sie to forsztelować? Starô ze świekróm sie tropióm – niy, niy łó mie – ino elich jô ci côłkij lałby niy szpryngnół do luftu abo jesce co gorszygo. Dyciś jô nigdy przi wojôkach niy bół, kasarnia toch ino źdrzoł bez pot, a łóni ci mie richtik wziyni za jakigosik partizanta, diwersanta abo co.
Nale, tak po poruch dniach wypuściyli ci nôs, i kulwitómy sie ze mojim bracikiym po maluśku do chałpy. Nôjprzodzij – jak zawdy – do Pyjtrowego szynku na piwo. A naobkoło pôłno wojôków i szandarów. Ludziska brónczóm ło jakisik wojnie, na kôżdym krojcóngu pancer abo inkszo pieróna. Nó richtik akuratnô wojna. Jesce ku tymu – jak mi niyskorzij starô pedziała – taki jedyn jynerôł we ćmawych brylach klyciół cosik ło tym „stanie wojennym” i jakisik ci tam WRON-ach. Gôdóm Wóm, blank choby na filmie ło śtyruch pancyrnych abo ło Hansie Klosie.
Nó, i terôzki skapliście sie cheba, jakech ci ta trzeciô wojna napocznół, pra? A to wszyjsko ino bez te dioseckie fusiska, kiere bez tela lôt we Polsce zawdy do jakisik wije melały i łod kierych wszyjsko, co niyszczysne we naszyj dziedzinie, na isto sie zawdy napoczynô.
A jô, coby dziobła niy szterować i na łostuda mojij staryj, te moje ci szykowne fusiska żech zrazjyrowoł i szlus. Tym barzij, iże u nôs wtynczôs chnet co drugi chop cichtowôł take fónsy, choby tyn, co to „niy kciôł, ale musiôł”. Nó wiycie, a jô miarkuja. Króm tego sie jesce tako mółda zrobiyła, iże kôżdy śniym sie kciôł knipsnóńć, coby go wszyjskie we reszpekcie mieli. Dó mie tyż niyskorzij jesce przijnszli, co to jô to bezmać tyż bół „internowany”, taki „kómbatant” symie bół, ale skuli tego, coch te fusiska zgolół, już ci mie do tyj ferajny niy kcieli, i łod tego czasu do polityki blank ci sie niy wtykóm. Bo jak pedziôł ci kiejsik jedyn srogi angyjber: „polityka, to jes sztuka, taki kónsztik, jak łyknóńć żaba i sie blank na gymbie niy skrziwić i ku tymu niy udowić”. I to blank jedno cy sie mô fusisko, abo i blank niy!!!