dostępne w wersji mobilnej muratordom.pl na Facebooku muratordom.pl na Google+
Strona 1 z 5
Pokaż wyniki od 1 do 20 z 85
  1. #1
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar ACCel
    Zarejestrowany
    Sep 2016
    Skąd
    Mazowieckie
    Posty
    1.085

    Domyślnie Instalacja fotowoltaiczna - zrób to sam (DIY PV)

    Mamy kilka wątków tasiemców o "zrób to sam" rekuperacji, wentylacji, ogrzewaniu klimatyzacją, solarach do wody itp itd a czy gdzieś zalega coś podobnego o instalacjach fotowoltaicznych?

    Planuję pokryć dach w całości używanymi panelami fotowoltaicznymi z Niemiec.
    Dach mam zrobiony z płyt warstwowych drugiego gatunku, więc jest szczelny, chciałem położyć na wierzch blachodachówkę aby wyglądał bardziej estetycznie, ale skoro są na rynku panele po 25-30zł/szt to okazują się one ciekawą alternatywą.

    Są 3 modele paneli w okolicy 25-30zł:
    GS-50
    GS-46
    Abound 55W
    Są to panele Amorficzne, więc mają relatywnie niską sprawność 4-6%, więc moc jednego panelu jest mała. Ale podobno dodatkowo dobrze sprawują się także przy pochmurnej pogodzie.
    Sprawność 4-6% oznacza że z docierającego do ziemi promieniowania słonecznego w ilości maksymalnej około 1000W/m2 potrafią odebrać tylko 4-6% tej wartości.
    Panele w innych technologiach potrafią odbierać np 17%. A kolektory słoneczne (do wody) potrafią odebrać 50-80% tej energii.

    Panele te pracowały w niemieckich elektrowniach przez okres 5-10 lat i są wymieniane ze względu na postęp technologiczny oraz kwestię dużej powierzchni którą zajmują. Ich spadek mocy po tym okresie powinien oscylować w okolicy 2-10%.
    Z tego co widziałem kiedyś na niemieckich stronach, sprzedawane były w ilościach całych TIRów po 2EUR/szt

    Panele mają wymiary w okolicy 120x60cm i cena za m2 wychodzi około 31zł. Więc są w cenie zwykłej blachodachówki, a w gratisie mamy energię elektryczną.

    Na mój dach wejdą po 22 panele na każdą połać. Mój dach ma nachylenie 30 stopni i jest skierowany południe-północ.
    Do obliczenia ile energii można uzyskać wykorzystujemy kalkulator:
    http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/apps4/pvest.php

    22 sztuki paneli 46W skierowanych na południe może uzyskać 951kWh energii rocznie.
    22 sztuki paneli 46W skierowanych na północ może uzyskać 568kWh energii rocznie (a to dopiero ciekawe!).

    Ja spróbuję tą energię wykorzystać do ogrzewania wody w boilerze. Muszę tylko złożyć jakiś prosty sterownik MPPT na dwa łańcuchy paneli, generujący jakiś zmienny przebieg w okolicy 230V do zasilania grzałki, na zmianę z siecią.
    Ktoś powie że to kiepskie wykorzystanie, ale ja będę miał tą energię za darmo Zrobienie ogrzewania wody na normalnych kolektorach wymaga instalacji cieczowych, pompek, drogiego wymiennika z wężownicami, pilnowania aby całość się nie przegrzała itd.

    Pierwszym wyzwaniem będzie montaż, na płyty warstwowe położę drewniane łaty i kontrłaty. Kontrłaty na wierzchu aby była lepsza wentylacja paneli, bo wysoka temperatura powoduje obniżenie sprawności. Oprócz tego normalne obróbki z blachy na krawędziach pod rynnami itp.
    Będę także chciał w miarę możliwości uszczelnić styk paneli (np robiąc łączenia z uszczelkami okiennymi przypadające na deskach), aby woda deszczowa nie wlewała się pod panele i nie zalewała drewnianej konstrukcji.


    Można też próbować zastosowań on-grid.
    Z niemieckich wyprzedaży pochodzą także inwertery. Inverter 5kW, MPPT na jeden łańcuch, można mieć za około 1200zł (z roczną gwarancją), do tego 110 paneli GS-46 za około 2750, jakieś niskie stelaże drewaniane za 500zł + plus przewody i zabezpieczenia 500zł.
    W sumie można mieć instalację on-grid 5kW w okolicy 5000zł. Przy systemie opustów koszt zwrotu to około 3 lata.
    Projekt 1: AC25K - Dom 52m2 za 30 700 zł lub 59 m2 za 34 500 zł z gankiem -> KLIK!
    Projekt 2: AC2020 - Ekonomiczna i energooszczędna parterówka 140m2 Dziennik -> KLIK!
    Komentarze i rozważania-> KLiK!

  2. #2

    Domyślnie

    Ciekawe rozwiązanie, nie powiem.

    IMO największy problem to będzie trwałe i szczelne zamocowanie całej tafli paneli, tak żeby faktycznie działały ochronnie jak pokrycie dachowe.
    To po prostu musiałoby być na procent szczelne i to na lata...

    pzdr Nix

  3. #3
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar ACCel
    Zarejestrowany
    Sep 2016
    Skąd
    Mazowieckie
    Posty
    1.085

    Domyślnie

    Cytat Napisał Nix Zobacz post
    Ciekawe rozwiązanie, nie powiem.

    IMO największy problem to będzie trwałe i szczelne zamocowanie całej tafli paneli, tak żeby faktycznie działały ochronnie jak pokrycie dachowe.
    To po prostu musiałoby być na procent szczelne i to na lata...

    pzdr Nix
    Aktualna opcja to taśmy aluminiowo-butylowe, niby kleją się do wszystkiego, samowulkanizują i wytrzymują 15-25lat.
    Jakby ktoś chciał profesjonalnie to mogły by się sprawdzić profile do płyt poliwęglanowych.

    U mnie na 100% szczelne nie musi być w tym momencie - boki i góra będą otwarte. Ale myślę o testach na przyszłość i panelach na dachu garażu, wiaty, czy zadaszeniu tarasu.
    Projekt 1: AC25K - Dom 52m2 za 30 700 zł lub 59 m2 za 34 500 zł z gankiem -> KLIK!
    Projekt 2: AC2020 - Ekonomiczna i energooszczędna parterówka 140m2 Dziennik -> KLIK!
    Komentarze i rozważania-> KLiK!

  4. #4

    Domyślnie

    Taśmy... hmm , może i to będzie dobre i stosunkowo trwałe. Kiedy będziesz to montował?

    Ciekawy jestem efektów, czytaj osiągów instalacji.

    pzdr Nix

  5. #5
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar ACCel
    Zarejestrowany
    Sep 2016
    Skąd
    Mazowieckie
    Posty
    1.085

    Domyślnie

    Poprawki do kilku informacji:
    Na mój dach wejdzie 2x20 sztuk.
    20 sztuk paneli 46W-10% skierowanych na południe może uzyskać 800kWh energii rocznie.
    20 sztuk paneli 46W-10% skierowanych na północ może uzyskać 450kWh energii rocznie.

    Panel przyjechały na palecie, niestety 4 sztuki uszkodzone przez wózek widłowy, więc nie polecam tego sposobu dostawy.

    Panele GS-50 są zazwyczaj z roczników w okolicy 2008-2009, panele GS-46 z okolic 2004-2005 czyli pracowały 9-13 lat.

    W numerze seryjnym są literki po cyfrze typu 0429 co prawdopodobnie oznacza 29 tydzień 2004 roku.

    Tabliczka jednego z takich paneli:



    Jakby kogoś interesowała puszka od kabelków:


    Zalane silikonem, w środku jest także dioda zabezpieczająca:



    Terminale przyłączeniowe od warstwy PV:
    Projekt 1: AC25K - Dom 52m2 za 30 700 zł lub 59 m2 za 34 500 zł z gankiem -> KLIK!
    Projekt 2: AC2020 - Ekonomiczna i energooszczędna parterówka 140m2 Dziennik -> KLIK!
    Komentarze i rozważania-> KLiK!

  6. #6
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.162

    Domyślnie

    Właśnie szukam czasu na pomontowanie moich GS50.

    Materiał na stelaż już mam.
    Reszta to przetwornice DC-DC, bateryjka 48V i Compaq 2500.
    (na początek)

    Adam M.
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

  7. #7
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar ACCel
    Zarejestrowany
    Sep 2016
    Skąd
    Mazowieckie
    Posty
    1.085

    Domyślnie

    Cytat Napisał adam_mk Zobacz post
    Właśnie szukam czasu na pomontowanie moich GS50.

    Materiał na stelaż już mam.
    Reszta to przetwornice DC-DC, bateryjka 48V i Compaq 2500.
    (na początek)

    Adam M.
    A jakich przetwornic zamierzasz użyć? Czegoś na 48V?

    Ja ostatnio odkryłem zintegrowane moduły IGBT do silników

    http://www.onsemi.com/pub/Collateral...4U362J-E-D.PDF

    Wymaga toto minimalnej ilości komponentów i kosztuje 10 eur za sztukę przy niższych prądach. Najdroższą częścią byłyby kondensatory elektrolityczne na duże napięcie.
    Aktualnie połączyłem 10 sztuk paneli w szeregu (~500Voc), z myślą o wykorzystaniu takiego wynalazku albo po prostu inwertera ongrid za 1000zł (albo kombinacji).
    Projekt 1: AC25K - Dom 52m2 za 30 700 zł lub 59 m2 za 34 500 zł z gankiem -> KLIK!
    Projekt 2: AC2020 - Ekonomiczna i energooszczędna parterówka 140m2 Dziennik -> KLIK!
    Komentarze i rozważania-> KLiK!

  8. #8
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.162

    Domyślnie

    Każdy panel daje około 50V i 1,2A w pełnym słońcu.
    Przetwornica DC-DC robi mi 24V do ładowania dwóch aku 12V połączonych szeregowo(13,6 x 2= 27,2V).
    Prąd zależy od oświetlenia panela. W pełnym słońcu mam podwojenie = realnie stała moc 50W

    Dwa panele, cztery aku, dwie przetwornice i mam 48V dla Compaqa.
    To tak w skrócie.
    Paneli mam 20 = 1kWp.

    A przetworniczka taka...
    https://www.google.pl/search?q=dsn25...w=1200&bih=704
    DSN2596

    Adam M.
    Ostatnio edytowane przez adam_mk ; 09-05-2018 o 17:16
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

  9. #9
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar ACCel
    Zarejestrowany
    Sep 2016
    Skąd
    Mazowieckie
    Posty
    1.085

    Domyślnie

    Panele zostały przymocowane do łat drewnianych, łaty wcześniej oheblowałem i częściowo zaimpregnowałem.
    Wykonałem też podcięcia mające chociaż odrobinę polepszyć wentylację (sprawność paneli maleje ze wzrostem temperatury), ale pewnie bardziej polepszyłem własne samopoczucie, plus miałem kupę roboty.

    Przy okazji jak widzicie drewienko pochlapane zielonym barwnikiem to raczej kiepska impregnacja, heblowanie minimalnej warstwy usuwa ten barwnik, więc nawet na 2 mm nie wsiąknął w drewno.





    Łaty na wylot przez płyty warstwowe do krokwi, wkrętami ciesielskimi 24cm, dodatkowo uszczelnione butylem na styku deska-blacha.


    (zdjęcie mniej wyraźne bo z oddali aby ująć dach)

    Mocowanie na fabryczne uchwyty:


    Zabezpieczenie taśmą butylową z aluminium:


    Taśma niestety była pofalowana, ale z daleka nie wpływa to na estetykę, poza tym bardziej "się świeci" (więcej odblasków):


    Czas ułożenie dwóch paneli z przylepieniem taśm to jakieś 40 minut. Najwięcej czasu zajęło przygotowanie (heblowanie) oraz ułożenie łat, bo trudno się poruszać po dachu bez żadnego punktu oparcia.

    W ciągu 5 dni (jakieś 30h) udało mi się zrobić wszystkie elementy mocowania oraz ułożyć 20 paneli.

    Efekt końcowy (jeszcze bez obróbek blacharskich, wokół paneli będą antracytowe obróbki):
    Projekt 1: AC25K - Dom 52m2 za 30 700 zł lub 59 m2 za 34 500 zł z gankiem -> KLIK!
    Projekt 2: AC2020 - Ekonomiczna i energooszczędna parterówka 140m2 Dziennik -> KLIK!
    Komentarze i rozważania-> KLiK!

  10. #10
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.162

    Domyślnie

    No to kilowat już jest...

    Planujesz on czy off grid?

    Adam M.
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

  11. #11
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar ACCel
    Zarejestrowany
    Sep 2016
    Skąd
    Mazowieckie
    Posty
    1.085

    Domyślnie

    Planowałem tylko grzanie wody, ale chyba zrobię on-grid, jak się sprawdzi odrobinę to rozbuduję do 5kW, ustawiając panele na polu.
    Mam też w planach użycie paneli jako główne (bez blachy) pokrycie garażu (połacie wschód-zachód) o ile aktualne uszczelnienie się sprawdzi.
    Projekt 1: AC25K - Dom 52m2 za 30 700 zł lub 59 m2 za 34 500 zł z gankiem -> KLIK!
    Projekt 2: AC2020 - Ekonomiczna i energooszczędna parterówka 140m2 Dziennik -> KLIK!
    Komentarze i rozważania-> KLiK!

  12. #12
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.162

    Domyślnie

    Marnotrawstwo...
    Grzanie wody ze słoneczka poprzez PV.
    Ale rozumiem...
    Wiaderko na prąd to rzeczywiście jeszcze jest problem.
    Dobre jest drogie i słabo dostępne.
    Tanie nie jest trwałe więc jest... droższe.

    Adam M.
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

  13. #13
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.162

    Domyślnie

    No, zrobiłem.
    Test.
    Wyszedł dobrze a planuje kolejny.
    DA SIĘ TO ZROBIĆ ZA GROSZE I SZYBKO.
    Ale te grosze "wolne" od potrzeb trzeba mieć.
    Pracuję nad problemem. Nie odpuszczę, bo widzę, że i umiem i mogę.
    Te drobne gdzieś znajdę.

    Adam M.
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

  14. #14
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar ACCel
    Zarejestrowany
    Sep 2016
    Skąd
    Mazowieckie
    Posty
    1.085

    Domyślnie

    Cytat Napisał adam_mk Zobacz post
    Marnotrawstwo...
    Grzanie wody ze słoneczka poprzez PV.
    Ale rozumiem...
    Wiaderko na prąd to rzeczywiście jeszcze jest problem.
    Dobre jest drogie i słabo dostępne.
    Tanie nie jest trwałe więc jest... droższe.

    Adam M.
    Niby marnotrawstwo, ale prawie za darmo, bo robi za pokrycie dachowe i jest w jego koszcie.

    Jakby policzyć inny przypadek w realnym pieniądzu to:
    - Panele 40xGS-46 (realnie po stratach 1300Wp) + prosty przetwornik do grzałki to koszt 1500zł + bojler 140l i grzałka 700zł w sumie 2200zł.
    - Solary cieczowe (1,8m2/1300W) z instalacją to co najmniej 800+600zł, a do tego zbiornik 200l z wężownicami 1700zł w sumie 2900zł + wszelkie wady kolektorów cieczowych.

    Jeżeli chodzi o off-grid/on-grid to chyba nie ma realnego i sensownego ekonomicznie sposobu na magazynowanie energii na okres największego zużycia czyli na zimę. Poza opustami od firmy energetycznej.
    Projekt 1: AC25K - Dom 52m2 za 30 700 zł lub 59 m2 za 34 500 zł z gankiem -> KLIK!
    Projekt 2: AC2020 - Ekonomiczna i energooszczędna parterówka 140m2 Dziennik -> KLIK!
    Komentarze i rozważania-> KLiK!

  15. #15
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.162

    Domyślnie

    Bateryjka 48V / 1000 Ah = 48kWh kosztuje teraz około 44000$
    No, + cło, VAT i koszt transportu...
    Chcesz namiar?

    Adam M.
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

  16. #16
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.162

    Domyślnie

    "Jeżeli chodzi o off-grid/on-grid to chyba nie ma realnego i sensownego ekonomicznie sposobu na magazynowanie energii na okres największego zużycia czyli na zimę. Poza opustami od firmy energetycznej. "

    Mało wiesz...
    https://www.youtube.com/watch?v=AT0NkPx-2vI
    To ma 80 lat i... działa...

    Adam M.
    Ostatnio edytowane przez adam_mk ; 10-05-2018 o 12:45
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

  17. #17
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar ACCel
    Zarejestrowany
    Sep 2016
    Skąd
    Mazowieckie
    Posty
    1.085

    Domyślnie

    Cytat Napisał adam_mk Zobacz post
    "Jeżeli chodzi o off-grid/on-grid to chyba nie ma realnego i sensownego ekonomicznie sposobu na magazynowanie energii na okres największego zużycia czyli na zimę. Poza opustami od firmy energetycznej. "

    Mało wiesz...
    https://www.youtube.com/watch?v=AT0NkPx-2vI
    To ma 80 lat i... działa...

    Adam M.
    Może i mało, ale szybko się uczę.

    Czytałem co o tym pisałeś w jakimś innym wątku. Koncepcja fajna poza ceną, dostępnością, maksymalnym prądem ładowania i rozładowania, oraz... samorozładowaniem. Jakie ma samorozładowanie taki NiFe? 20-30% miesięcznie. Na zimę się nic nie przechowa.

    Zmagazynowanie jakimkolwiek akumulatorem elektrycznym energii na zimę raczej nie będzie sensowne.
    W miesiącach zimowych (listopad-styczeń) mamy jakieś 360kWh z 5kWp, a ja potrzebuję np 1000kWh na samo ogrzewanie. Jak mam zmagazynować 1000kWh na okres 6 miesięcy?

    A koncern energetyczny mi to umożliwia za 20% + opłaty stałe, mogę nawet podłączyć 10kWp i powinno wystarczyć z zapasem na cały rok. Na GS-50 będzie kosztowało około 10 000 zł (250 paneli plus dwa inwertery), przy moim zużyciu energii czas zwrotu jest około 3 lat (!).
    Tylko trochę miejsca zajmie Ale mam pół hektara

    Dodatkowe info: nie jestem i nigdy nie byłem miłośnikiem polityki energetycznej naszego państwa i wszelkie "pochlebne" opinie dotyczące systemu opustów dotyczą tylko i wyłącznie obecnej sytuacji prawnej ze świadomością że będzie gorzej.
    Projekt 1: AC25K - Dom 52m2 za 30 700 zł lub 59 m2 za 34 500 zł z gankiem -> KLIK!
    Projekt 2: AC2020 - Ekonomiczna i energooszczędna parterówka 140m2 Dziennik -> KLIK!
    Komentarze i rozważania-> KLiK!

  18. #18
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.162

    Domyślnie

    Prądem chcesz grzać...
    Liczysz na to, że ZAWSZE ten kraj Ci to ułatwi...
    Wiesz, że jak sieci nie ma a słoneczko świeci to Ty prądu z tego też nie masz?

    Adam M.
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

  19. #19
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar ACCel
    Zarejestrowany
    Sep 2016
    Skąd
    Mazowieckie
    Posty
    1.085

    Domyślnie

    Cytat Napisał adam_mk Zobacz post
    Prądem chcesz grzać...
    Liczysz na to, że ZAWSZE ten kraj Ci to ułatwi...
    Wiesz, że jak sieci nie ma a słoneczko świeci to Ty prądu z tego też nie masz?

    Adam M.
    Nic mi nie ułatwi a raczej utrudnia, ale jak unia każe to cokolwiek nam pozwalają.
    Wiem jak działa inwerter on-grid. Wajcha plus UPS pełny sinus powinny załatwić sprawę, ale awarii spodziewam/obawiam się bardziej w zimie - mam już przełącznik źródła zasilania pod agregat.
    Projekt 1: AC25K - Dom 52m2 za 30 700 zł lub 59 m2 za 34 500 zł z gankiem -> KLIK!
    Projekt 2: AC2020 - Ekonomiczna i energooszczędna parterówka 140m2 Dziennik -> KLIK!
    Komentarze i rozważania-> KLiK!

  20. #20
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.162

    Domyślnie

    Zmontuj, odpal i leć po kolejny UPS...
    Inwerter po prostu wepcha tyle ile się da w wyjście tego UPSa.
    A on tego nie zniesie...
    Nie wiedziałeś?


    Adam M.
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

Strona 1 z 5

Tagi dla tego tematu

Zwiń / Rozwiń Uprawnienia

  • Nie możesz zakładać nowych tematów
  • Nie możesz pisać wiadomości
  • Nie możesz dodawać załączników
  • Nie możesz edytować swoich postów
  •  
  • BB Code jest aktywny(e)
  • Emotikonyaktywny(e)
  • [IMG] kod jest aktywny(e)
  • [VIDEO] code is aktywny(e)
  • HTML kod jest wyłączony