dostępne w wersji mobilnej muratordom.pl na Facebooku muratordom.pl na Google+
Strona 1 z 2
Pokaż wyniki od 1 do 20 z 46

Hybrid View

Previous Post Previous Post   Next Post Next Post
  1. #1

    Domyślnie Dom ogrzewany fotowoltaiką

    Witam.
    Przymierzam się do kupna działki i budowy domu i na tym etapie chciałem się dowiedzieć czy to co sobie wymyśliłem jest możliwe.
    Działka, którą znalazłem nie ma dostępu do gazy (ewentualnie byłby on drogi).
    Moim pomysłem jest ogrzanie domy samą fotowoltaiką i foliami grzewczymi.
    Nie znalazłem gotowego projektu takiego domu. Zbliżone projekty są ogrzewane pompą ciepła, czego nie wykluczam.

    Dom około 100 m2. Eco <= 40 kWh/rok co daje 4 MWh/rok (A tak dokładniej to podoba mi się projekt gdzie jest Eco = 27 kW/rok)
    W domu będą mieszkały 2 osoby, które zużyją dodatkowo energii ~~ 3 MWh/rok (nie wiem czy dobrze szacuję)

    Daje to zapotrzebowanie ~~ 7MWh/rok

    Panele o mocy 10kW powinny dać tyle energii. (chyba, że się mylę)

    Czy moje założenia są prawidłowe?
    Czy istnieją takie gotowe projekty, żebym nie musiał robić przeróbek?
    Czy taki projekt byłby zgodny z obecnie obowiązującymi przepisami na 2021?
    Czy może ktoś z forumowiczów zrobić coś podobnego i podzieli się ze mną doświadczeniami?

    Pozdrawiam

  2. #2

    Domyślnie

    Wszystko jest możliwe, oczywiście da się zrobić dom w standardzie eko lub nawet pasywnym i ogrzewać go fotowoltanikom, Wszystko kwestia kasy

  3. #3

    Domyślnie

    Dzięki Jaro za zainteresowanie moim tematem.
    Zgadzam się, ale mi nie chodzi o idee fix. Jeżeli nie ma to sensu ekonomicznego, to ja tego nie zrobię.

    Moje szybkie kalkulacje wyglądają tak:
    (ceny szacunkowe wzięte z internetu, ja nigdy domu nie budowałem i nie mam żadnych wycen)
    Ogrzewanie gazowe to -
    - Przyłącze gazu 5 000
    - Komin 5 000
    - Instalacja 30 000
    Razem 40 000


    Maty i fotowoltaika
    Panele 45 000
    Instalacja mat 20 000

    Razem 65 000

    Jeżeli różnica faktycznie wynosi 25 000, to czy nie zwróci się dość szybko, zakładając że nie płacę za ogrzewanie i prąc w domu?
    Nie mam kosztów przeglądów, napraw pieca, o potem jego wymiany?
    Nie bez znaczenie jest wygoda i bezpieczeństwo.

    Może się mylę, ale chciałbym, żeby ktoś z doświadczeniem powiedział mi, gdzie popełniam błąd logiczny.

  4. #4
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar vr5
    Zarejestrowany
    Nov 2017
    Skąd
    Sosnowiec
    Kod pocztowy
    41-200
    Posty
    2.492

    Domyślnie

    Nawet starszy dom (z lat 30-tych ubiegłego wieku) w miarę dobrze docieplony można, a u Ciebie przy 10 kWp pewnie będzie z sporym zapasem jeśli zdecydujesz się na pompę ciepła. Przy "czystym prądzie" trzeba policzyć, gdyż na samo grzanie wody sporo potrzeba energii elektrycznej.
    Nie wiadomo czy w przyszłości nie pojawi się jeszcze ktoś trzeci.
    Ogrzewanie: Bez węgla. Gaz z rury, 4 klimy. PC PW 8,0 kW (Daikin Altherma na R32).

  5. #5
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!! Avatar Kaizen
    Zarejestrowany
    Jun 2014
    Kod pocztowy
    05-540
    Posty
    24.340
    Wpisy w Dziennikach Budowy
    155

    Domyślnie

    Cytat Napisał walddor Zobacz post
    Dom około 100 m2. Eco <= 40 kWh/rok co daje 4 MWh/rok (A tak dokładniej to podoba mi się projekt gdzie jest Eco = 27 kW/rok)
    W domu będą mieszkały 2 osoby, które zużyją dodatkowo energii ~~ 3 MWh/rok (nie wiem czy dobrze szacuję)

    Dodaj CWU i razem z bytowym pewnie przekroczysz 8MWh. Zostaje jeszcze kwestia EP oraz zmian w zasadach rozliczania (np. skrócenie okresu do ode rania nadwyżek do 3 czy 6 miesięcy) oraz przekraczanie napięcia.

    U mnie (i nie tylko u mnie - klik) napięcie w dzień przekracza normy i falowniki odstawiają się zamiast odkładać prąd na zimę.

  6. #6
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.214

    Domyślnie

    Cytat Napisał walddor Zobacz post
    Witam.
    Przymierzam się do kupna działki i budowy domu i na tym etapie chciałem się dowiedzieć czy to co sobie wymyśliłem jest możliwe.
    Działka, którą znalazłem nie ma dostępu do gazy (ewentualnie byłby on drogi).
    Moim pomysłem jest ogrzanie domy samą fotowoltaiką i foliami grzewczymi.
    Nie znalazłem gotowego projektu takiego domu. Zbliżone projekty są ogrzewane pompą ciepła, czego nie wykluczam.

    Dom około 100 m2. Eco <= 40 kWh/rok co daje 4 MWh/rok (A tak dokładniej to podoba mi się projekt gdzie jest Eco = 27 kW/rok)
    W domu będą mieszkały 2 osoby, które zużyją dodatkowo energii ~~ 3 MWh/rok (nie wiem czy dobrze szacuję)

    Daje to zapotrzebowanie ~~ 7MWh/rok

    Panele o mocy 10kW powinny dać tyle energii. (chyba, że się mylę)

    Czy moje założenia są prawidłowe?
    Czy istnieją takie gotowe projekty, żebym nie musiał robić przeróbek?
    Czy taki projekt byłby zgodny z obecnie obowiązującymi przepisami na 2021?
    Czy może ktoś z forumowiczów zrobić coś podobnego i podzieli się ze mną doświadczeniami?

    Pozdrawiam
    Wcale się nie dziwię, że nie znalazłeś takiego projektu...
    Bo?
    Bo sensu w tym bardzo mało.
    Zamiast zastanawiać się nad warunkami na 2021, EP, EK i podobnymi wróć do podstaw fizyki i pomyśl o warunkach klimatycznych w jakich mieszkasz.
    Sprawność co lepszych paneli sięga 20%, co oznacza, ze w PEŁNYM SŁOŃCU (1000W/m2) uzyskujesz z nich realnie około 200W z 1m2.
    Oczywiście, pomniejszone o straty na ciepło, zabrudzenie, zacienienie opadłym liściem itd...
    Tu masz to nieźle opisane:
    https://fotowoltaikaonline.pl/efektywnosc
    Dochodzi do tego biznes i polityka...
    Przy rozliczeniu rocznym rozpoczętym w odpowiednim momencie można by było latem (gdy energii jest dużo, nadmiarowo) deponować uzyski w sieci a odbierać zimą, ale...
    Fotowoltaika to wrzód na dupie energetyki!!!
    Zdaje się, ze wchodzą jedynie rozliczenia kwartalne, ktoś coś kombinuje nad podatkiem za wytworzoną energię, urywają opusty a zdarza się, że sieć "nie bierze" energii z powodu nadmiernego podniesienia napięcia w niej przez SĄSIEDNIE instalacje PV.

    Wnioski?
    - Wtedy gdy najbardziej potrzeba energii - to jej nie ma!
    No, fakt!
    DA SIĘ OGRZEWAĆ TAK DOM W LIPCU!
    Tylko... po co?

    Zrozum!
    Ten biznes nie został wymyślony po to abyś TY miał dobrze, tylko aby KTOŚ na tym zarabiał.

    Załóż najgorsze z możliwych warunków pogodowych, brak słońca i niskie temperatury, zbilansuj potrzeby z możliwościami instalacji i wylicz ile ha paneli Ci potrzeba a potem... ich koszt.
    Do tego... energia ta dostępna jest jedynie w dzień.
    JAK chcesz zbuforować potrzeby na czas nocy?
    A noce zimą są długie...

    Jako WSPARCIE (przy dobrych wiatrach) ma to trochę sensu.
    Jako JEDYNE zasilanie - NIE!

    Adam M.
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

  7. #7

    Domyślnie

    Na taki domek dla 2 osób to i 4kwp będzie za dużo... Cena jakieś 18 tys, do tego wodna podłogówka za 4 tys i piecyk el. za kilka tys. Wsio.

  8. #8

    Domyślnie

    To już mamy skrajnie różne opinie.
    "4 KW to będzie za dużo"
    "10 KW to będzie za mało"

    Jestem podobnego zdania jak kolega "gawel". Po co grzać wodę jak można grzać powietrze.
    Ile kosztuje instalacja wodna?

    @adam_mk
    Ja jestem informatykiem, a nie budowlańcem.
    Staram się dodać 2 do 2 i zawsze wychodzi mi 4.

    Jeżeli dom ma zapotrzebowanie 4MWh na rok i moje dodatkowe zapotrzebowanie na prąd wyniesie 3MWh to sumarycznie daje mi to zawsze 7MWh.
    Jeżeli widzę filmy i opisy, na których ludzie pokazują roczny uzysk z paneli 10kW rzędu 10MWh (odczyty z licznika) to czemu ja mam zakładać 2MWh?

    Nadal nie znalazłem żadnego argumentu przeciw oprócz niepewności w sposobie rozliczania za jakiś czas,
    Jeżeli taki miałby nastąpić (np. na miesięczny), to wtedy byłby spory problem, bo nie będę miał prądu w zimie w dostatecznej ilości.

  9. #9
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.214

    Domyślnie

    Cytat Napisał walddor Zobacz post

    @adam_mk
    Ja jestem informatykiem, a nie budowlańcem.
    Staram się dodać 2 do 2 i zawsze wychodzi mi 4.

    Jeżeli dom ma zapotrzebowanie 4MWh na rok i moje dodatkowe zapotrzebowanie na prąd wyniesie 3MWh to sumarycznie daje mi to zawsze 7MWh.
    Jeżeli widzę filmy i opisy, na których ludzie pokazują roczny uzysk z paneli 10kW rzędu 10MWh (odczyty z licznika) to czemu ja mam zakładać 2MWh?

    Nadal nie znalazłem żadnego argumentu przeciw oprócz niepewności w sposobie rozliczania za jakiś czas,
    Jeżeli taki miałby nastąpić (np. na miesięczny), to wtedy byłby spory problem, bo nie będę miał prądu w zimie w dostatecznej ilości.
    Niestety... to widać, że jesteś informatykiem.
    Filmy i opisy podające ROCZNE uzyski z paneli nie kłamią, lub bardzo mało kłamią.
    Jednak sama Natura sprawia, że energii ze słoneczka jest najmniej akurat wtedy, gdy najbardziej jej brakuje.
    To, że zostaną uwolnione ceny gazu i znaczne podwyżki cen prądu się szykują - to chyba już gdzieś wyczytałeś?
    A słyszałeś, ze nie ma takiego skurwysyństwa, jakiego by nie zrobił rząd jak mu kasy braknie - też?
    Moim zdaniem jesteś na prostej drodze do zbudowania "tego pierwszego domu"
    No, tego - dla wroga.
    Po zbudowaniu tego trzeciego - dla siebie - będziesz już budowlańcem!


    Adam M.
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

  10. #10

    Domyślnie

    Nie mam czasu budować trzech domów. Po to rozważam sposób ogrzanie tego pierwszego (i pewnie ostatniego) na forum.
    Orientowałem się dzisiaj jakie zasady OZE obecnie są w Niemczech - i jeżeli idziemy w tym samym kierunku, to już się to nie spina finansowo, przynajmniej ogrzewanie czystym prądem.

    Jestem znowu na starcie.
    Pompa ciepła + panele, ale o znacznie mniejszej mocy
    lub
    Szukam innej działki i jednak Gaz

    Temat w zasadzie można zamknąć.
    Pozdrawiam.

  11. #11
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar vr5
    Zarejestrowany
    Nov 2017
    Skąd
    Sosnowiec
    Kod pocztowy
    41-200
    Posty
    2.492

    Domyślnie

    Cytat Napisał walddor Zobacz post

    Jestem znowu na starcie.
    Pompa ciepła + panele, ale o znacznie mniejszej mocy
    lub
    Szukam innej działki i jednak Gaz

    Temat w zasadzie można zamknąć.
    Pozdrawiam.
    Tak na prawdę cały czas jesteś na starcie...

    Chyba za wcześnie na podjęcie ostatecznej decyzji.
    Dobrze myślisz - dom (domek) musi być ciepły. Co najmniej o te kilka lat do przodu w stosunku do obecnych norm.
    Ocieplałem w latach 1996/1997 i dałem łącznie 13 cm styropianu. Ludzie stukali się w czoło, bo wystarczyło 5 cm. Teraz dokładam kolejne 10 cm EPS 0,032 mimo że energii z PV starcza od 3 lat.

    PV powoli zaczyna się spłacać - jeszcze rok, może dwa i powinienem wyjść na plus.
    Przy ewentualnej zmianie przez Państwo sposobu rozliczania energii przy chłodniejszych zimach być może dopłacę parę groszy energetyce za pierwszy kwartał (oprócz opłat stałych oraz nowych para-podatków). Ale dopłacą pewnie wszyscy.

    Z tymi opłatami, jeśli wdrożą pomysł Jerzego T. majątku nie zbiją - będzie jak z wiatrem i 10H.

    Wszyscy biadolą co wtedy się stanie, a zapominają, że w od stycznia do końca marca też świeci słońce oraz jest magazyn z IV-go kwartału.
    Ty będziesz miał od razu ciepły dom, a jak go zaplanujesz z głową to niewiele wydasz na jego utrzymanie. Samo przez się rozumie się, że dach będzie tak ustawiony do słońca by uzysk z PV był jak największy.
    Teraz markowe PC nie są już takie drogie - a 40 tys. złotych (może trochę więcej) starczy na PV i PC.

    Powinna wystarczyć PC o mocy około 4 kW i podobnej mocy PV
    Ogrzewanie: Bez węgla. Gaz z rury, 4 klimy. PC PW 8,0 kW (Daikin Altherma na R32).

  12. #12
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.214

    Domyślnie

    Cytat Napisał walddor Zobacz post
    Nie mam czasu budować trzech domów. Po to rozważam sposób ogrzanie tego pierwszego (i pewnie ostatniego) na forum.
    Orientowałem się dzisiaj jakie zasady OZE obecnie są w Niemczech - i jeżeli idziemy w tym samym kierunku, to już się to nie spina finansowo, przynajmniej ogrzewanie czystym prądem.

    Jestem znowu na starcie.
    Pompa ciepła + panele, ale o znacznie mniejszej mocy
    lub
    Szukam innej działki i jednak Gaz

    Temat w zasadzie można zamknąć.
    Pozdrawiam.
    Zrobiłeś już pierwszy i to DOBRY krok. Przemyślałeś zamiast "wiedzieć".
    Zrób kolejny.
    JEŻELI nie masz czasu na budowanie kolejnych, coraz lepszych domów TO wynajmij kogoś, kto się na tym dobrze zna. Zapłać mu ile zażąda i ciesz się DOBRYM domem.
    Albo...
    SAM naucz się budować dobre domy i to ZANIM wbijesz pierwszą łopatę w działkę.
    W budowlance matematyczne 2+2 nie zawsze równa się 4.
    Za wiele zmiennych.
    Począwszy od koniunktury, ruchu cen po pogodę, modę i "chciejstwa".

    Adam M.
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

  13. #13

    Domyślnie

    Cytat Napisał walddor Zobacz post
    Orientowałem się dzisiaj jakie zasady OZE obecnie są w Niemczech - i jeżeli idziemy w tym samym kierunku, to już się to nie spina finansowo, przynajmniej ogrzewanie czystym prądem.
    Może rozwiń?
    CO:Kocioł elektryczny 6kW + tania PC PW 8kW
    PV 9kWp na gruncie na starych zasadach.
    Ściany: protherma z perlitem+silikat drążony 24cm + 20cm eps 033 Piwnica bloczki betonowe+styrodur 10cm pod ziemią i 10cm eps 033 nad. Podłoga parter: 20cm eps 035+anhydrytowe wylewki parter z poddaszem 125m2.
    Poddasze skosy 35cm 037, jętki 15cm 039.

  14. #14
    Lider FORUM (min. 2800)
    Pytajnick

    Zarejestrowany
    Jan 2018
    Skąd
    Lubuskie Lasy
    Posty
    2.938

    Domyślnie

    Cytat Napisał walddor Zobacz post
    Pompa ciepła + panele, ale o znacznie mniejszej mocy

    l
    Jak sobie do takiego domku założysz PC, to później NA PEWNO będziesz się zastanawiał czy na pewno potrzebne do tego PV
    Wystarczy że wejdziesz w wątek PC - zużycie energii i poczytasz ile PC ciągnie prądu na CO i CWU w takich domkach.

    No chyba, że podstawowym argumentem za PV będzie - "bo sąsiad ma''
    Chatka Z7L GL 82+24 m2 100% podłogówka, ogrzewane PCPW Atlantic 6kW. Kubatura ogrzewana 288 m3. Zero kominów, WM z reku Izzifast. Termoizolacja - podłoga -15cm styro 036, ściany- 20cm 031, strop 30cm PUR Synthesia, nad garażem 20cm. PV 6,4kWp na glebie. Całkowite zużycie prądu w 2021r na CO+CWU+media - 4720kWh (w tym PC - 2387) Na CO, CWU i CHŁODZENIE :
    Rok 2022 - 2290k Wh
    Rok 2023- 2204 kWh

  15. #15

    Domyślnie

    Cytat Napisał gawel Zobacz post
    Mam 4 kwp za 10200 i Ok ale zastanawiam się po co prądem ogrzewać powietrze za pośrednictwem wody Nie prosciej od razu ogrzać powietrze???
    Żaden nadmuch nie da takiego komfortu jak dobrze nagrzany/wygrzany dom.

  16. #16
    SYMPATYK FORUM (min. 10)
    Handyman80

    Zarejestrowany
    Feb 2021
    Skąd
    Półwieś
    Kod pocztowy
    34-115
    Posty
    96

    Domyślnie

    Cytat Napisał walddor Zobacz post
    Rodzina się nie powiększy. To ma być dom na emeryturę.
    Założenie, to jak najniższe koszty eksploatacyjne, jak już dostanę głodową emeryturę.
    To po co 100m^?

  17. #17

    Domyślnie

    Tak naprawdę na zadane pytanie na początku nie prostej odpowiedzi. Wiadomo każdemu chodzi o tak zwany koszt efekt.
    Koszty można obniżyć po pierwsze inwestując kasę w izolację budynku czyli wspomniane domy pasywne , energooszczędne lub ledwie spełniające normy . Wiadomo czym więcej zainwestujemy kasy tym mniej energii zużyjemy , to nasza pierwsza wypadkowa .
    Druga to koszt energii którą zużyjemy , i tutaj mamy podobną zależność można inwestować w pomy ciepła ,fotowoltanikę obniżając koszt jednostkowy kwh . Oczywiście czym więcej zainwestujemy i wydamy kasy tym uzyskamy mniejszy koszt kwh. Optymalne zbilansowanie tych dwóch składowych dopiero pozawala wybrać optymalnie ekonomiczną opcję oczywiście na obecną chwilę . Bo nikt nie wie ile za rok czy dwa będzie kosztował gaz , energia elektryczna i.t.d.

  18. #18
    ELITA FORUM (min. 1000) Avatar vr5
    Zarejestrowany
    Nov 2017
    Skąd
    Sosnowiec
    Kod pocztowy
    41-200
    Posty
    2.492

    Domyślnie

    @Kaizen

    Tak naprawdę można odłożyć większość pozyskanej w IV kwartale. W IV kwartale będzie "konsumowana" w pierwszej kolejności z magazynu z III kwartału - jest tego sporo.
    Ogrzewanie: Bez węgla. Gaz z rury, 4 klimy. PC PW 8,0 kW (Daikin Altherma na R32).

  19. #19
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!! Avatar Kaizen
    Zarejestrowany
    Jun 2014
    Kod pocztowy
    05-540
    Posty
    24.340
    Wpisy w Dziennikach Budowy
    155

    Domyślnie

    Cytat Napisał vr5 Zobacz post
    Tak naprawdę można odłożyć większość pozyskanej w IV kwartale.
    Jak? Poszukałem w okolicznych instalacjach na PV monitor. Promieniowanie tego dnia wg stacji meteo wyglądało tak (całkiem słoneczny dzień):






    I co z tego wynika? U mnie bazowy pobór prądu (alarm, monitoring, NAS, sprzęt sieciowy i inne sprzęty) to jakieś 200W. Lodówka chodząc na minimum pobiera 50W - a długo tak na minimum chodzi. Czyli można przyjąć, że jak moc PV <250W - to na 100% autokonsumpcja. Co nieco w pozostałych godzinach ponad to też zostanie zautokonsumowane. To ile trafia do magazynu w czwartym kwartale? Więc z tych 2kWh góra 0,5 trafia do magazynu - jakim cudem miałaby trafić większość? A jak ktoś jest w domu i odpali kompa, TV, czajnik itp to jeszcze mniej. W godzinach zerowej produkcji (jakieś 16 godzin na dobę) te moje bazowe 200W zużywa 6x więcej. A co dopiero, żeby coś zostało na ogrzanie CWU czy CO.
    Załączone zdjęcia Załączone zdjęcia Kliknij obrazek, aby uzyskać większą wersję

Nazwa:	PV_Promieniowanie.jpg
Wyświetleń:	174
Rozmiar:	18,8 KB
ID:	454664   Kliknij obrazek, aby uzyskać większą wersję

Nazwa:	PV_produkcja.jpg
Wyświetleń:	177
Rozmiar:	81,0 KB
ID:	454665  

  20. #20
    REKORDZISTA FORUM (10 tysięcy postów!) NAJLEPSZY DORADCA NA TYM FORUM!!!NAJPOŻYTECZNIEJSZY FORUMOWICZ od ZAWSZE Avatar adam_mk
    Zarejestrowany
    Jan 2005
    Skąd
    pustynia
    Kod pocztowy
    32-310
    Posty
    22.214

    Domyślnie

    "Orientowałem się dzisiaj jakie zasady OZE obecnie są w Niemczech - i jeżeli idziemy w tym samym kierunku, to już się to nie spina finansowo, przynajmniej ogrzewanie czystym prądem."

    Zwykle kopiujemy ich rozwiązania.
    Tylko nam wychodzi to jakby nieco gorzej....

    Adam M.
    jak jestem potrzebny to: [email protected]

Strona 1 z 2

Tagi dla tego tematu

Zwiń / Rozwiń Uprawnienia

  • Nie możesz zakładać nowych tematów
  • Nie możesz pisać wiadomości
  • Nie możesz dodawać załączników
  • Nie możesz edytować swoich postów
  •  
  • BB Code jest aktywny(e)
  • Emotikonyaktywny(e)
  • [IMG] kod jest aktywny(e)
  • [VIDEO] code is aktywny(e)
  • HTML kod jest wyłączony