Przyjety 30 kwietnia 1996 r. przez rząd program restrukturyzacji górnictwa na lata 1996-2000 nie tylko nie przyniósł poprawy sytuacji w tej branży, lecz pozorowanie działan spowodowało jeszcze dramatyczne pogorszenie w ostatnich 2 latach wyników ekonomiczno-finansowych. Nie zostało zrealizowane żadne z zadan założonych w programie. W efekcie strata finansowa netto w 1996 r. powiekszyła sie do 1.789,3 mln zł, a w 1997 r. bez uwzglednienia umorzen m.in. wobec ZUS, wyniosła 3.383,5 mln zł. Po uwzglednieniu umorzen strata wyniosła 2.817,3 mln zł. Stan zobowiązan na koniec 1997 r. wyniósł 13.346,4 mln zł.
Są dwie zasadnicze przyczyny zapaści w górnictwie:
- nadmierne zdolności produkcyjne kopaln na poziomie około 10-12 mln ton/rok w stosunku do poziomu produkcji z lat 1993-1997,
- nadmierne zatrudnienie w wysokości około 50-60 tys. osób w stosunku do poziomu produkcji wegla w ubiegłych latach (mimo że od 1990 r. do 1997 r. średnie zatrudnienie zmniejszyło sie o 169,3 tys. pracowników).
Z chwilą utworzenia nowej koalicji rządowej, Ministerstwo Gospodarki podjeło prace nad nowym programem na lata 1998-2002, w którym zakłada sie, że:
- ceny wegla kamiennego na rynku krajowym bedą wolne,
- likwidacja kopaln, usuwanie szkód górniczych, osłony socjalne w górnictwie oraz tworzenie nowych miejsc pracy bedzie finansowane z budżetu panstwa i innych dostepnych źródeł finansowania,
- począwszy od 2003 r. likwidacja kopaln bedzie finansowana z funduszy likwidacji kopaln spółek weglowych przy zmniejszającym sie wsparciu z budżetu panstwa,
- podstawowe problemy związane z realizacją reformy górnictwa w dłuższym okresie ureguluje ustawa o dostosowaniu górnictwa wegla kamiennego i gmin górniczych do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej,
- w programie i realizacji reformy górnictwa należy uwzgledniaa aspekt socjalny,
- reforma ta musi też uwzgledniaa aspekt regionalny związany ze skutkami realizacji tego procesu.
W roku bieżącym na restrukturyzacje górnictwa wegla kamiennego w budżecie panstwa przewidziane jest 754,4 mln zł, z czego na likwidacje kopaln minister gospodarki przeznaczył 211,4 mln zł oraz 505 mln zł na koszty społeczne restrukturyzacji górnictwa. Kontynuacja likwidacji kopaln w latach 1999-2002 kosztowaa bedzie 1.300 mln zł.
Corocznie w projekcie budżetu panstwa rząd powinien przyjąa na realizacje programu reformy górnictwa na lata 1999-2002 kwoty: 1.792 mln zł (na 1999 r.), 1.814,1 mln zł (na 2000 r.), 1.372 mln zł (na 2001 r.) i 1.458 mln zł (na 2002 r.). Łącznie jest to kwota 7.180,5 mln zł.
Nadzór nad realizacją reformy górnictwa bedzie sprawowaa minister gospodarki. Bedzie mu doradzał Komitet Sterujący, w skład którego wejdą przedstawiciele kilku resortów.
Aby zwiekszya odpowiedzialnośa zarządów w spółkach weglowych i kopalniach za realizacje restrukturyzacji oraz wyniki finansowe podległych im podmiotów, zostanie wdrożony system umów menedżerskich. Jednym z podstawowych jego elementów bedzie kwartalna ocena działalności na podstawie jasnych kryteriów stanowiących podstawe do ustalania wielkości wynagrodzen.
Poprawie sytuacji w górnictwie bedzie sprzyjaa prywatyzacja spółek weglowych oraz poszczególnych kopaln. Do konca 1999 r. zostanie sprywatyzowana KWK ''Bogdanka" SA. Możliwa jest też prywatyzacja KWK ''Budryk" SA, z tym, że konieczne jest uregulowanie spraw dotyczących jej zadłużenia.
Realizacja programu reformy w najbliższych 4 latach powinna spowodowaa zdecydowaną poprawe sytuacji ekonomiczno-finansowej kopaln. Jeśli w 1998 r. strata netto wyniesie minus 3.117,5 mln zł, to już w 2002 r. kopalnie osiągną zysk w wysokości 831,4 mln zł (w wynikach tych nie uwzgledniono skutków umorzen zobowiązan). Uwzgledniając przewidywane umorzenia zobowiązan (216,1 mln zł) wynik finansowy netto w 1998 r. wyniesie minus 2.901,4 mln zł. Za to w 2001 r. górnictwo osiągnie dodatni wynik finansowy netto w wysokości 410,6 mln zł. Gdyby restrukturyzacja górnictwa była realizowana w tempie, jak w latach 1996-1997, to starta netto wystąpiłaby w całym okresie 1998-2002 w granicach od minus 3,6 do minus 3,2 mld zł rocznie. Łączne straty w tym okresie wyniosłyby minus 16,9 mld zł.
W wyniku realizacji reformy górnictwa w latach 1998-2002 nastąpi:
- ograniczenie zdolności produkcyjnych, zmniejszenie wydobycia wegla kamiennego z 137,1 mln ton w 1997 r. do 111,8 mln ton w 2002 r.,
- zmniejszenie zatrudnienia do 138,4 tys. osób w koncu 2002 r., tj. o 104,9 tys.,
- obniżenie kosztów wydobycia wegla o około 22 proc. w 2002 r.,
- ograniczenie nierentownej działalności ''pozaweglowej" (działalnośa socjalno-bytowa, produkcja ciepła itp.), w efekcie wyeliminowanie strat do roku 2002, które w 1997 r. wyniosły 0,4 mld zł.